Franco Faggiani over het ontstaan van zijn nieuwe roman

Eén verhaal, vele verhalen

In het kleine bergdorp in Le Marche waar mijn grootouders een groot, stenen huis hadden en waar mijn moeder me ’s zomers naartoe stuurde, deed begin jaren ’60 de televisie zijn intrede. Tot dan toe bracht je de avonden door met slenteren over de binnenplaatsjes of door de steegjes, waar buiten bij de voordeur stoelen stonden: de vrouwen met een omslagdoek om hun schouders en de mannen met hun pet scheef op hun hoofd en een Toscaans sigaartje tussen hun lippen.

De verhalen waren al jaren hetzelfde: over de oorlog, natuurlijk, maar gingen meestal over kleine ruzietjes, knokpartijen, gestolen dieren en over de doden, vooral vanwege oude familiekwesties of ongelukken op het land, mensen die met een kar in de sloot belandden of die een trap van een ezel kregen. De mannen waren altijd ondergedoken omdat ze niet bij de fascisten, maar ook niet bij de partizanen wilden horen, maar intussen werd er niet meer op de akkers gewerkt of houtgehakt in het bos, behalve dan door een paar oudjes, waaghalzen of dwazen.

Als klein jongetje werd ik overspoeld door zoveel van die plaatselijke verhalen dat ik een tijdje dacht dat de Tweede Wereldoorlog eigenlijk niets anders was geweest dan de som van een heleboel lokale oorlogjes in de dorpen, al werd er in de schoolboeken heel wat anders beweerd. Maar zo gaat het vaak met boeken, daar staat heus niet altijd in hoe de dingen echt zijn gegaan, soms wordt er flink overdreven.

Op een avond in het voorjaar van 2019, toen ik terugreed na een klus in Puglia, reed ik langs het huis van mijn grootouders, dat al tientallen jaren leegstond. De stenen leken nog stevig, maar de kozijnen waren afgebladderd en broos, de binnenplaats was overwoekerd door struiken en het roestige hangslot hield het hek nog maar nauwelijks bij elkaar onder het zwakke licht van de enige straatlantaarn in de omtrek. Maar uit de stilte van de verwaarlozing leken fragmenten van zinnen op te duiken, scherven van herinneringen: ‘Weet je nog, die arme Ugo, die door de fascisten vanaf de waterval naar beneden is gegooid?’ ‘O ja, maar die was tenminste op slag dood. Het liep een stuk slechter af met Morena, die weduwe die in Serrone woonde. Ze namen haar koeien en schapen mee uit de stal en zij en haar twee zoons kwamen om van de honger.’ Dat soort dingen, die in kleine golven bovenkwamen.

De volgende dag, in Milaan, pakte ik mijn koffer uit en daaruit kwam ook het boek dat ik mee had genomen tevoorschijn. Ik had het lukraak gepakt, van de stapel ‘aangeraden, maar ik weet het nog zo net niet’. Maar het bleek een intrigerend boek, geschreven door Francesca Bottari, met de titel Rodolfo Siviero.

De hoofdpersoon, inderdaad, Siviero, was een wilskrachtig, geniaal en omstreden personage. Hij was kunsthistoricus, aanvankelijk fascist en daarna partizaan, en vervolgens werd hij een 007 die heel bedreven was in de jacht op kunstwerken die tijdens het fascisme en in de oorlogstijd in Italië verdonkeremaand waren. Hij haalde enkele honderden kostbare stukken terug, en volgde als een speurhond de zwakke sporen die waren achtergelaten door vluchtende officieren, corrupte politici en ambtenaren, gewetenloze galeriehouders en edellieden zonder vermogen. Ook daarover werd in mijn schoolboeken met geen woord gerept.

De jongen die met wolken speelde is gebaseerd op die twee voorvallen, al zijn die niet onderling verbonden, behalve dan door de oorlog, de harde conflicten, de zware bombardementen en het wrede bloedvergieten. Maar die zijn al uitgebreid besproken, terwijl ik het veel interessanter vond om licht te werpen op het verloop van de oorlog in de kleine vergeten, leeggeplunderde dorpjes.

Dat was dus het idee, maar daarna heeft de roman eigenlijk bijna zichzelf ‘in elkaar gezet’, door de samensmelting van de vele kleine verhalen die ik heb verzameld tijdens een lange, vermoeiende en enthousiasmerende reis van Noord- naar Zuid-Italië, via de secundaire wegen van de Apennijnen. Dezelfde reis die de twee protagonisten van het boek daarna ook hebben gemaakt, maar dan 75 jaar eerder dan ik. Santino de ketellapper, de boswachter met zijn ezels, de schaapherder, de monniken uit de abdij, en de partizanenleider uit Pontremoli heb ik onderweg echt ontmoet. En ik heb bijvoorbeeld een tijdje rondgezworven tussen de heuvels van Rieti en de grens met Abruzzo, op zoek naar een dorpje waar de hoofdrolspelers zich met enige zekerheid schuil konden houden. De juiste plek leek mij Pozzaglia, op een heuvel die omringd werd door vegetatie. Allereerst heb ik een praatje aangeknoopt met de barman van het enige café dat open was en via hem kwam ik te weten dat uitgerekend daar, in Pozzaglia, Albert Kesserling − de hoofdcommandant van de Duitse troepen – een paar dagen ondergedoken had gezeten tijdens de terugtrekking naar het noorden, vlak na de bevrijding van Rome.

De onthulling van dat voorval, dat ik nog in geen enkel boek over de Tweede Wereldoorlog ben tegengekomen, was een echte verrassing die bovendien de plot bijna aan het eind van het boek beslist heeft veranderd. Kortom, oude herinneringen, lectuur, reizen naar vergeten oorden, toevallige ontmoetingen, een beetje intuïtie en een hoop geluk. Zo ontstaan verhalen. Ik hoop dat de lezers van deze roman ook zin krijgen om een paar van de hier beschreven plaatsen te gaan zien voordat ze helemaal uit de geografie en het geheugen verdwijnen.

Franco Faggiani (vertaald uit het Italiaans door Saskia Peterzon-Kotte)