Vijf vragen aan Jonas Jonasson

Interview

Zoete Zoete Wraak bv gaat over kunst, de kunstindustrie, racisme en wraak als businessmodel. Hoe ben je op het idee voor dit boek gekomen?

Ja, hoe ben ik daarop gekomen? Ik vraag het me elke keer af, bij al mijn verhalen en personages. Mijn vrouw zegt dan: ‘Vertel ze gewoon de waarheid − dat je nu eenmaal een eigenaardig iemand bent.’ Nou, zó wanhopig ben ik nog niet. In de loop der jaren heb ik geprobeerd soortgelijke vragen op verschillende manieren te beantwoorden. Toen de Zweedse cabaretier Hans Alfredson de vraag kreeg waar ‘hij alle inspiratie vandaan haalde’, antwoordde hij altijd: ‘Uit een kleine fabriek in Noord-Duitsland.’ Dat antwoord werkte ook prima voor mij, totdat ik een interview in Italië had. De verslaggever keek me serieus aan en zei: ‘Interessant! Wat is de naam van die fabriek?’

Oké, ik zal een iets serieuzer antwoord proberen te formuleren… Als ik begin met schrijven heb ik altijd een idee, een visie, een begin en een einde. Dat gezegd hebbende: als ik het ene personage het andere laat ontmoeten, weet ik van tevoren niet wat eruit voortkomt. Deze keer was het de bedoeling om mijn positieve kant (er zit veel potentiële humor in het concept van wraak!) te combineren met mijn meer bezorgde kant (de pandemische verspreiding van niet alleen het coronavirus, maar ook het nationalisme!). Met als hoogtepunt: een ietwat surrealistische Massai-krijger. Om niet te veel prijs te geven: de positieve kant wint altijd, in mijn boeken tenminste. In de werkelijkheid? Nu maak ik me weer zorgen…

Wat intrigeert je in het werk en leven van Irma Stern, de vrouwelijke kunstschilder die in je boek een rol speelt?

Mijn Irma! Ze is een van de beste! Zuid-Afrika is al decennialang mijn tweede thuis. Mijn beste vrienden wonen daar, en mijn peetzoon. Afrika in het algemeen, en Zuid-Afrika in het bijzonder, is zo warm en vol hoop, en tegelijkertijd is er wanhoop, tragedie, armoede en schoonheid… Ik ben al heel lang bekend met het werk van Irma Stern. Ik had een kunstenaar nodig voor het eerbetoon aan de vrijheid van kunst dat ik in mijn boek wilde opnemen, en toen was ze daar opeens! Hoe meer ik las over haar leven en werk, hoe duidelijker het werd dat ze in mijn boek moest terugkomen. Ik wilde haar band met Afrika koppelen aan mijn dierbare personage de Massai-krijger. En tegelijkertijd wilde ik de link met Duitsland, waar het expressionisme werd geboren (en werd weggepest door Adolf), erin verwerken.

Ben je op reis geweest om onderzoek te doen voor dit boek?

Jazeker! Want er is bijvoorbeeld een Irma Stern-museum in Kaapstad. Ik ben ook zeer bekend met de Masai Mara en de Serengeti, oftewel de Afrikaanse savanne. Om nog maar te zwijgen van de Afrikaanse term ‘Ubuntu’. Ik denk dat het officieel ‘menselijkheid’ betekent, maar het wordt vaak op een meer filosofische manier vertaald, zoals: ‘Ik bén, omdat wij zíjn!’, waarmee wordt bedoeld: ‘Ik zou niets zijn zonder jou, jij zou niets zijn zonder mij.’ Dat is ook precies hoe ik me voel als ik daar onder de mensen ben: ver verwijderd van het steeds verder groeiende ‘nationalisme’ en ‘patriottisme’, of hoe ze het ook noemen in Europa en Amerika.

Je lijkt een zwak te hebben voor underdogs en buitenbeentjes in al je boeken. Hoe komt dat?

Hmm, daar heb ik nooit zo over nagedacht. Maar je hebt wel gelijk. Ik denk dat ik schoonheid zie in anders-zijn, in het anders-zijn door je eigen pad te bewandelen. We hebben maar één leven op aarde en dat is kort. Als we er geen gelukkig leven van kunnen maken, laten we het dan in elk geval interessant maken.

Wat is het beste wraakverhaal dat je ooit hebt gehoord?

Eigenlijk moet ik eerlijk zeggen dat ik tegen elke vorm van wraak ben, omdat er in een beschaafde maatschappij geen ruimte is voor wraak. Helaas kreeg ik onlangs de vraag wat ik zou doen als iemand elke dag op mijn werk mijn lunchtrommel zou stelen. Zonder aarzelen antwoordde ik: ‘Ik zou mijn lunch van de volgende dag klaarmaken en de trommel vullen met spaghetti met gehakt én met zand en hondenpoep.’ Misschien niet de beste vorm van wraak, maar door mezelf zo te horen praten, realiseerde ik me wel dat ik net zo hopeloos ben als de meesten van ons. 😊