Lola Jaye over Zolderkind

De foto

Zodra ik zijn foto zag wist ik dat mijn roman Zolderkind geïnspireerd zou worden door het verhaal van Ndugu M’hali – een jongen wier portret centraal stond op een tentoonstelling die ik zag in de National Portrait Gallery. Maar je zou kunnen zeggen dat het al begon op het moment dat ik de verhalen hoorde over de kinderen die in de Victoriaanse en Edwardiaanse tijd uit hun geboorteland meegenomen werden door zogenoemde Europese ontdekkingsreizigers. Mijn kennis hierover deed ik  op als volwassene. Dit beschamende stuk van de Britse geschiedenis is op school nooit behandeld. En dat terwijl er talloze van dit soort verhalen zijn. Kinderen die werden meegenomen als cadeautje voor thuis, of om ‘op te voeden’: een wreedheid vermomd als weldoenerij, die kon bestaan dankzij macht, racisme en imperialisme.

Sara Forbes Bonetta werd in 1850 aan Queen Victoria geschonken, nadat ze op haar achtste werd meegenomen uit het gebied dat nu Zuidwest Nigeria is. Als vooraanstaand lid van de Yoruba in Nigeria, waarvan ik zelf ook trots lid ben, was haar oorspronkelijke naam Omoba Aina – wat haar koninklijke afkomst benadrukt. En dan was er Prins Dejazmatch Alemayehu Tewodros, de zevenjarige zoon van Keizer Tewodros II van Ethiopië, die in 1868, nadat de Britten Ethiopië waren binnengevallen, in naam van Queen Victoria werd meegenomen. Na dit trauma, en eenmaal wonend in Engeland, werd hij als ‘ongelukkig’ omschreven, vanwege de manier waarop iedereen hem altijd weer aanstaarde. Zijn gemoedstoestand is te zien op diverse foto’s waarvoor hij gedwongen werd te poseren.

Ook raakte ik gefascineerd door het verhaal van Mbye Otabenga, een Congolese tiener die in 1904 uit zijn geboorteland – op dat moment onder Vlaams koloniaal bewind – werd meegenomen. Menselijke dierentuinen waren in die tijd zeer populair, waarin het volkomen normaal was om Afrikaanse mensen tentoon te stellen. Zo was hij in 1906 regelmatig in de Bronx Zoo te zien, staand in een kooi en met een aapje in zijn armen, altijd met veel bekijks. Ook was hij te zien op de wereldtentoonstelling in St Louis, samen met acht andere jongeren. Het was pas dankzij de inspanningen van predikanten van de African American Christians dat zijn gevangenschap werd beëindigd. Met dit trauma in zijn geheugen gegrift was het zijn enige wens om terug te keren naar huis. Maar het is hem nooit gelukt om Congo, zijn geliefde geboorteland en zijn enige thuis, weer te zien. In 1916 maakte Mbye Otabenga een eind aan zijn leven.

Wat het verhaal van to Ndugu M’hali betreft, hiervan wist ik het einde al. Hij was ook gestorven, op twaalfjarige leeftijd, en in het land waarnaar Mbye Otabenga zo verlangde om terug te keren. Als psychotherapeut hoefde ik niet diep te graven om te weten waarom ik de connectie tussen deze twee dappere jonge mensen zo sterk voelde.

Wat als?

Voor ik met een boek begin, vraag ik mezelf altijd af: wat als? De vraag werd toen: wat als Ndugu M’hali had mogen blijven leven? Wie had hij kunnen worden? Wat zou hij bereikt hebben? Een van de heerlijke dingen aan schrijven is dat je een eigen wereld kunt creëren, waarin je het lot van de personages zelf mag bepalen. Wie zijn ze, van wie houden ze? Als we kijken naar het leven van Ndugu M’hali dan weten we dat het niet eindigde zoals hij dat verdiende. En er is geen zicht op hoe zijn leven was gelopen als hij langer had geleefd.

We zullen het nooit weten.

Er zijn vele boeken geschreven over de Europese ontdekkingsreizigers die deze kinderen meenamen, maar niet over de mensen wier leven zij zo gewelddadig verstoorden en traumatiseerden. Het is mijn hoop dat Zolderkind een licht zal schijnen op een onschuldige jongen met de naam Ndugu M’hali. Een jongen die geen kans kreeg om het leven te leiden dat hij verdiende. Ik hoop dat het lezen ervan ons ook vragen zal doen stellen over de Europese koloniale geschiedenis en de erfenis daarvan.

Ik draag Zolderkind op aan deze vier prachtige, koninklijke kinderen: Ndugu M’Hali, Omoba Aina, Dejazmatch Alemayehu Tewodros, Mbye Otabenga. De namen waarmee zij, zover we weten, geboren werden. Niet de bijnamen die ze opgelegd kregen door hun ontvoerders, of ‘weldoeners’, maar de namen die ze van hun ouders kregen, of grootouders, of ouderen. Namen die hen verbinden met hun Afrikaanse roots. Belangrijke namen.

Net zo belangrijk als elk van deze kinderen was.

Lola Jayee