5 tips om de bijen te beschermen

Meredith May was vijf jaar oud toen er voor het eerste een honingbij over haar arm kroop. Ze woonde op dat moment bij haar grootvader, een excentrieke bijenhouder die honing maakte in een roestig oud busje. De bijenhoudster is een buitengewoon mooi geschreven verhaal over onverwachts je plek en roeping vinden, en hoe een klein, vaak verkeerd begrepen insect een leven kan veranderen. Hieronder geeft de auteur 5 tips over hoe jij kunt bijdragen de bij te beschermen.

Als journalist vermijd ik bepaalde termen, omdat het sensatiewoorden zijn die grenzen aan het cliché. Apocalyps, bijvoorbeeld. Als dit echt de ondergang van de wereld was, zou niemand nog kalmpjes achter zijn computer zitten om erover te schrijven.

Maar ik ben ook imker; mijn familie houdt al vijf generaties lang bijen. In de jaren zeventig, toen mijn opa en ik regelmatig naar Big Sur reden om zijn bijenkolonies te verzorgen, was de voorruit van zijn bestelwagen altijd bespat met insecten. Als we bij zijn bijenstallen arriveerden, werden we steeds begroet door luid gezoem.

Tegenwoordig melden imkers over de hele wereld dat er een verbijsterende stilte heerst in hun bijenstallen en dit jaar is het er zelfs stiller dan ooit. Toen ik een meisje was, ging normaal gesproken 10 tot 15 procent van onze bijenkolonies in de winter dood. Sindsdien is de bijensterfte constant toegenomen. Tien jaar geleden lag het sterftecijfer op 40 procent. Dit jaar rapporteren Amerikaanse imkers een nieuw gemiddelde: 50 tot 80 procent van het bijenvolk ‘sterft uit’ binnen een jaar.

En het zijn niet alleen bijen. Wereldwijd wordt een ongekend hoog aantal van 40 procent van alle insectensoorten met uitsterven bedreigd, zo blijkt uit een meta-onderzoek in 2019 dat het tijdschrift Biological Conservation publiceerde.

De insecten die we kwijtraken zijn geen ongedierte, ze zijn bestuivers. Bijen, hommels, motten, vlinders, lieveheersbeestjes. Zonder hen staat ons een onvoorstelbaar verlies aan biodiversiteit en de ineenstorting van onze voedselketen te wachten. Bijen alleen al staan garant voor elke derde hap eten die jij en ik in onze mond stoppen.

Dus ja, ik gebruik nu het ‘A-woord’. Ik geloof dat we op een insecten-Apocalyps afstevenen.

Maar ik heb groot vertrouwen in het herstelvermogen van de natuur en in de menselijke wil om te leren van onze fouten en het tij te keren. Honingbijen kunnen zich in een spectaculair tempo voortplanten; de koningin legt meer dan duizend eitjes per dag. Ze kunnen er weer bovenop komen als wij ze daar de ruimte voor geven, ze de juiste voeding en een gezonde leefomgeving bieden.

Je hoeft geen bijenkolonie in je achtertuin te gaan houden om te helpen. Ik noem hier vijf eenvoudige dingen die je nu meteen kunt doen om bestuivende insecten te beschermen.

1. Plant of zaai wilde bloemen. Habitatverlies is een van de grootste bedreigingen voor honingbijen en andere bestuivers die afhankelijk zijn van een grote gevarieerde mix van nectar en stuifmeel. Neem contact op met een tuiniersclub of -groep bij je in de buurt of met de Xerces Society (xerces.org), of vraag op de website van Natuurmonumenten de toolkit aan om mee te doen met het ‘Maak plaats voor wilde bloemen’-project. Je kunt ook apps voor je smartphone zoeken zoals BeeSmart, die planthandleidingen bieden op basis van je postcode, om te weten te komen welke bestuiverplanten in jouw omgeving het beste zullen groeien. En overweeg eens om ‘wildebloemenbommetjes’ te geven als cadeautje op een verjaardag, voor een bruiloft of gewoon zomaar aan je buren. (Een bloemenbom is een klein pakket bloemzaadjes, beschermd door klei en compost.) Je hoeft zo’n bommetje alleen maar in je tuin te gooien en toe te kijken hoe de wilde bloemen opkomen en groeien.
2. Bouw een insectenhotel. Een geweldig leuke activiteit voor scholen, gezinnen en tuiniers. Maak een leefruimte voor bestuivers door gaten te boren in een houtblok of boomstronk en door holle rietstengels en dennenappels op elkaar te stapelen zodat solitaire bijen, lieveheersbeestjes en andere insecten er hun intrek in kunnen nemen. Online zijn complete prefab insectenhotels te koop, maar je kunt ook alleen een ontwerp downloaden en er zelf een bouwen.
3. Als je pesticiden en herbiciden zoals Roundup in je tuin gebruikt, schakel dan over op natuurlijke bestrijdingsmiddelen zoals neemolie en diatomeeënaarde. Chemische producten breken het neurologisch systeem van insecten af en reduceren hun toch al schaarse voedselbronnen door wilde bloemen uit het landschap weg te vagen. Plaats een bordje in je tuin om je buurtgenoten te laten weten dat jouw tuin een reservaat voor bestuivers is en om hen aan te moedigen je voorbeeld te volgen.
4. Word amateurwetenschapper. Entomologen die bij universiteiten en onderzoekscentra werken, hebben jouw hulp nodig bij het monitoren van de omvang en gezondheid van insectenpopulaties. Neem contact op met de dichtstbijzijnde universiteit of organisaties zoals The Great Sunflower Project (greatsunflower.org) om deel te nemen aan een onderzoek. Voor inspiratie dicht bij huis: zie plaatselijke Nederlandse initiatieven zoals het zonnebloemenproject in Lochem, Gelderland.
5. Word politiek actief. Een wereldwijde beweging tegen industriële chemische landbouwbestrijdingsmiddelen wint aan impact nu wetenschappers hun aandacht richten op een specifieke groep van vijf op nicotine gebaseerde synthetische zadensprays voor bloeiende gewassen. Dit zijn de zogenoemde neonicotinoïden, chemicaliën waarvan men sterk vermoedt dat ze het zenuwstelsel van bestuivende insecten verwoesten. De Europese Unie heeft inmiddels drie neonicotinoïden verboden en in 2018 was Frankrijk het eerste land dat het gebruik van alle vijf de middelen stopzette. Zoek uit hoe jouw overheid tegenover deze kwestie staat en schrijf of mail naar de verantwoordelijke politici om hun te laten weten hoe jij erover denkt.

In een bijenkolonie fungeren sommige bijen als conciërges die het nest schoonhouden, andere zijn babyverzorgers die de larven voeden, weer andere zijn bewakers die de ingang van de kast beschermen; je hebt bouwarbeiders die de honingraat maken van was en fourageurs die de etensvoorraad aanvullen. Een bijenkolonie gedijt doordat elk lid afzonderlijk de capaciteit heeft om een kleine bijdrage te leveren. Samen kunnen ze geweldige dingen tot stand brengen.

Als wij hun voorbeeld volgen, kan dat onze redding zijn.

Door Meredith May, auteur van De bijenhoudster

Vertaald door Davida van Dijke