Mantelzorgen doen we samen

Inleiding

Ik woonde nog bij mijn ouders toen er een televisiereclame werd uitgezonden van een fabrikant van roomkaas. Een jongen zit in zijn huiskamer. De open haard brandt, en op tafel staat een fles wijn en er ligt een roomkaasje bij. De rust wordt verstoord door de deurbel. Een meisje in een knalrode jurk loopt binnen: zijn date. Ze gaan naast elkaar op de bank zitten. Net als ze elkaar bijna gaan zoenen, zegt zij met een schelle stem: ‘Zo laat al? Ik moet weg, ik moet m’n moeder nog uit bad halen!’
Ik kom niet bepaald uit een gezond nest. Mijn vader is een paar jaar geleden overleden aan de gevolgen van multiple sclerose (MS). En mijn moeder is aardig op weg de bingokaart met chronische ziekten vol te krijgen (onder andere de ziekte van Bechterew, crohn en diabetes). De krakende wagen, zeggen we thuis weleens plagerig. Ondanks alles is ze haar gevoel voor humor gelukkig niet verloren.

Wanneer helpen zorgen wordt

Eigenlijk weet ik niet beter dan dat ze ziek is. Ze stopte met werken toen ik tien jaar oud was. Zij was toen veertig. Ik ben nu zelf veertig. ‘Afgekeurd’ werd dat toen nog genoemd. ‘Eerst mocht ik niet meer werken,’ zegt ze er zelf over. ‘Toen kon ik niet meer autorijden, daarna niet meer koken.’ Boodschappen, stofzuigen, de was doen: het is haar voor haar gevoel allemaal afgenomen. En alleen omdat, zoals ze het zelf zegt, ‘dat rotlichaam niet wil’.
Pas later realiseerde ik me dat ouders in andere gezinnen meestal niet ziek zijn. Ik heb mezelf nooit als mantelzorger gezien. Het is zelfs nooit in me opgekomen. Helpen was allemaal logisch. Sterker nog: ik zag het niet eens als hulp. Een vader of moeder is toch ook geen oppas van zijn of haar eigen kinderen? Maar wanneer hoort iets erbij, en wanneer is het meer dan dat? Wanneer wordt helpen zorgen?
Tijdens een etentje vertelde een goede vriend over zijn vader met dementie, en wat dat van hem vraagt. ‘Dan ben je dus mantelzorger,’ zei ik.
Hij keek me even aan met een gezicht alsof hij een slok bedorven melk had doorgeslikt. ‘Mantelzorger? Zo heb ik er nooit over nagedacht.’

Waarom mantelzorg bespreekbaar moet zijn

Drie op de vijf Nederlanders herkennen zich niet in de term mantelzorger. Onder jongeren stijgt dat aandeel tot vier op de vijf. Dat blijkt uit het onderzoek dat bureau Motivaction speciaal uitvoerde voor dit boek. Het is een van de vele redenen waarom het belangrijk is dat we mantelzorg bespreekbaar maken.
Alleen al onder zelfstandig wonende 75-plussers stijgt het aantal mantelzorgontvangers tussen 2018 en 2040 met bijna 70 procent. Terwijl het aantal mantelzorgers dan met slechts 7 procent toeneemt. Het aantal beschikbare mantelzorgers per zorgvrager neemt tussen nu en 2040 met tweederde af. Bijna iedereen krijgt daarom met mantelzorg te maken. Je bent mantelzorger, je wordt mantelzorger of je hebt in de toekomst mantelzorg nodig.
Door personeelstekorten in de zorg komt er bovendien meer terecht op de schouders van mantelzorgers. De langdurige zorg dreigt volledig vast te lopen zonder de hulp van naasten en vrijwilligers, zo waarschuwt de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Om een beeld te schetsen: we geven jaarlijks 22 miljard uit aan zorg (dat is 22.000.000.000 euro). Dat kan worden opgehoest door de vijf rijkste Nederlanders bij elkaar. Wat mantelzorgers kunnen overnemen is een fractie, maar een klein beetje van veel is nog steeds veel.

Het belang van werkgevers bij mantelzorg

Aandacht voor mantelzorg geeft ook al die miljoenen mantelzorgers de erkenning die ze verdienen. Niet onbelangrijk is het belang dat werkgevers hebben. Mantelzorg geven is een belangrijke reden van ziekteverzuim. Ik zag dat vroeger thuis al. Mijn ouders zijn lang geleden uit elkaar gegaan en beiden hertrouwd. De tweede man van mijn moeder is vervroegd met pensioen gegaan om voor haar te kunnen zorgen. Voor die tijd schoot zijn werk er geregeld bij in. Een op de drie mantelzorgers komt weleens met diens werk in de knel, zocht Motivaction uit.
In 2012 stond ik aan de wieg van de verkiezing van het Vitaalste Bedrijf van Nederland. Twee winnaars (van de jaren 2014 en 2019) komen in dit boek ter sprake. Deze werkgevers maken er een punt van om hun medewerkers duurzaam inzetbaar te houden. Dat betekent: met voldoening en lekker in je vel je pensioenleeftijd halen. Dat gaat verder dan een gratis banaan en een abonnement op de sportschool. Goed werkgeverschap betekent aandacht voor mantelzorgende medewerkers.

We denken er liever niet aan

Nadenken over mantelzorg is net zoiets als nadenken over ons pensioen: het is ver weg, we denken er liever niet aan. En als het gaat spelen, dan ben je te laat. Van de mensen die nu mantelzorg geven, heeft 68 procent nog niet nagedacht over de eigen mantelzorgwensen.
Duidelijk is wel dat vier op de vijf Nederlanders zo lang mogelijk zelfstandig willen blijven wonen. Het laatste wat je iemand kunt afnemen is diens thuis. Dat is een flinke aanslag op iemands autonomie. (In hoofdstuk 15 besteden we hier uitgebreid aandacht aan.) Een erger schrikbeeld dan het verpleeghuis is er voor mijn moeder niet. ‘Als je binnenkomt staat de biljarttafel rechts en als je dan de gang uit loopt, kom je bij het mortuarium.’

Je bent niet alleen

Het is toch vooral dankzij al die mantelzorgers dat hun dierbaren zo lang mogelijk zelfstandig (thuis) kunnen blijven wonen. Tegenwoordig doen we in de maatschappij alles samen. ‘Alleen samen krijgen we corona onder controle.’ En: ‘Samen werken aan een betere wereld.’ ‘Samen sterker’ (D66), ‘Samen kan je meer’ (PvdA). Maar mantelzorgen doe je toch vooral alleen. En zo voelt het soms ook.
Toch ben je als mantelzorger allesbehalve alleen. Een op de drie Nederlanders van zestien jaar en ouder is mantelzorger. Mantelzorgers kunnen van elkaar leren, we kunnen ons hart bij elkaar luchten. We zijn er voor elkaar als we een schouder nodig hebben. Hopelijk kunnen we je met dit boek helpen en inspireren.

Veel leesplezier,
Tijn Elferink