SAAM-opvoeden: de basiselementen voor een goede ouder-kindrelatie

Jonge kinderen zitten op zo’n manier in elkaar dat ze bij mensen willen zijn en met hen willen samenwerken. Zo zijn ze geprogrammeerd en het is hun manier om te laten zien dat ze van ons houden. Niet alleen ontwikkelen ze zo een diepere band met de volwassenen van wie ze houden, het helpt hen ook om zich cognitief en emotioneel goed te ontwikkelen. Ze moeten samenwerken om gezond te zijn.

Overal ter wereld zie je dus dat supervaders en -moeders niet tegen dit instinct ingaan, maar er juist gebruik van maken. Ze weten dat taken samen doen net zo waardevol is – of misschien zelfs nog belangrijker – dan iets alleen doen. Als bijvoorbeeld een vijfjarige ’s ochtends hulp nodig heeft bij het aankleden, helpen de ouders, en dat doen ze graag; zelfs als het kind in staat is om zich zelf aan te kleden. De ouders dwingen hun kind niet constant om zelfstandig te zijn. Ook versnellen ze het proces van zelfstandig worden niet. In plaats daarvan geven ze hun kind de ruimte en tijd om zich in zijn of haar eigen tempo te ontwikkelen.

Want als je erover nadenkt: hoe kunnen we van een kind verwachten dat hij of zij ons helpt (of een broertje of zusje) als wij hem of haar niet helpen als hij of zij hulp nodig heeft?

Het grote idee? Dwing je kind nooit om iets te doen.
In plaats van hem of haar te dwingen, moedig je hem of haar aan. Vandaar dat de eerste A in saam staat voor ‘aanmoediging’.
In veel jager-verzamelaarsculturen geven ouders hun kinderen zelden een standje. Ook straffen ze hen nooit. Ze eisen zelden van hun kind dat hij of zij voldoet aan een verzoek of zich op een bepaalde manier gedraagt. Ze geloven dat als je probeert een kind te beheersen, dat de ontwikkeling belemmert en de ouder-kindrelatie onder druk zet.

Dit idee is zo wijdverspreid in jager-verzamelaarsculturen over de hele wereld, dat dit waarschijnlijk een eeuwenoude manier van omgaan met kinderen is. Als we terug konden gaan in de tijd en ouders van vijftigduizend jaar geleden konden interviewen, zouden we hoogstwaarschijnlijk dezelfde raad hebben gekregen.

Kinderen dwingen leidt tot de volgende drie problemen. Allereerst ondermijnt het hun intrinsieke motivatie; dat wil zeggen dat het de natuurlijke drang van je kind om vrijwillig een taak te doen aantast (zie hoofdstuk 6). Ten tweede kan het jouw relatie met je kind verpesten. Als je je kind dwingt om iets te doen, loop je het risico dat er ruzies ontstaan en dat beide partijen kwaad op elkaar worden. Er kunnen muren tussen jullie worden opgetrokken. Ten derde ontneem je je kind de kans om te leren en zelf beslissingen te leren nemen.

Over het algemeen hechten jager-verzamelaarsgemeenschappen veel waarde aan iemands recht om zijn of haar eigen beslissing te nemen, dat wil zeggen het recht op zelfbestuur. Ze zijn ervan overtuigd dat het schadelijk is om de baas te spelen over een ander. Dit idee is de hoeksteen van hun overtuiging en geldt ook voor hun manier van opvoeden.

Dit standpunt geldt tevens voor kinderen, die zelf mogen beslissen wat ze willen doen op een dag en hun eigen agenda kunnen bepalen. Er wordt geen onophoudelijke stroom van hulp aangeboden, er worden geen bevelen uitgedeeld of preken gehouden. Ouders voelen niet deze alomaanwezige drang om de tijd van hun kind ‘te vullen’ of hem of haar ‘bezig te houden’. In plaats daarvan hebben ze er vertrouwen in dat hun kind dat allemaal zelf kan – en wil – uitvogelen. Waarom zou je je daarmee bemoeien?

Veel ouders in de jager-verzamelaarsgemeenschappen gaan er zelfs erg ver in, in het niet vertellen wat kinderen (of volwassenen) moeten doen. Dit betekent niet dat ouders niet opletten, of dat het hun niets kan schelen wat hun kinderen doen. Dat is niet zo! Het is eerder het tegenovergestelde. Een ouder – of een andere verzorger – houdt de kinderen echt wel in de gaten. (Het is zelfs zo dat de Hadzabe-ouders hun kinderen vaak zelfs beter in de gaten houden dan ik ooit doe, zelfs als ik mijn eindeloze stroom aan instructies over Rosy uitstort, want als je erover nadenkt: kun je je kind echt in de gaten houden als je de hele tijd praat?) Maar ze voeden op vanuit een ander gezichtspunt. Ze geloven namelijk dat kinderen zelf het best weten hoe ze kunnen leren en groeien. Alles wat een ouder zegt belemmert het kind vaak alleen maar.

Minimaal ingrijpen zorgt niet alleen voor minder ruzie, het geeft kinderen ook veel gelegenheid om te oefenen met zichzelf entertainen en voor zichzelf zorgen. Ze worden ongelooflijk vaardig in de kunst van in hun eentje dingen in zich opnemen en zichzelf vermaken. Ze leren hoe ze zelf problemen kunnen oplossen, hun eigen ruzies kunnen bijleggen, hun eigen spelletjes kunnen verzinnen, hun eigen snacks kunnen maken en zelfs hun eigen melk kunnen pakken. In de loop van de tijd worden ze ook veel minder veeleisend. In wezen is het zo dat als een ouder niet de aandacht van een kind opeist en deze vast wil houden, het kind ook niet de aandacht van de ouder opeist en wil vasthouden.